Czym jest crowdfunding
Gdyby przedmiot tego artykułu ograniczyć jedynie do pytania „Czy crowdfunding jest pożyczką konsumencką” najprawdopodobniej byłby to najkrótszy artykuł opublikowany na blogu Law4Tech. Odpowiedź na tak zadane pytanie byłaby bowiem przecząca – crowdfunding nie jest pożyczką konsumencką. Żeby jednak prawidłowo zrozumieć dlaczego taką pożyczką może się stać i czy rzeczywiście się nią stanie, konieczne jest wyjaśnienie czym w ogóle jest i w jakich formach może występować.
Crowdfunding zwany jest również finansowaniem społecznościowym. Jest to rozwiązanie z dziedziny technologii finansowej, które gwarantuje małym i średnim przedsiębiorstwom dostęp do alternatywnej formy finansowania.[1] Samo określenie crowdfunding stanowi zbitkę dwóch angielskich wyrazów „crowd” (tłum) oraz „funding” (finansowanie). Oddaje to istotę crowdfundingu, czyli finansowania przedsięwzięcia przez dużą liczbę osób.
Wyróżnić można dwa zasadnicze rodzaje crowdfundingu. Należą do nich: crowdfunding udziałowy oraz pożyczkowy. Pierwszy z nich polega na pozyskiwaniu kapitału w zamian za przekazanie praw udziałowych w przedsiębiorstwie. Mogą być to akcje w przypadku spółek akcyjnych, czy też udziału w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Drugi model polega z kolei na obietnicy zwrotu otrzymanej przez przedsiębiorcę kwoty z wypracowanego przez spółkę zysku. Odpowiada on więc w pewnym sensie instytucji pożyczki.
Innym modelem tego rodzaju finansowania jest crowdfunding donacyjny, czyli charytatywny. W tym przypadku fundatorzy nie mogą oczekiwać w zamian za swoje finansowanie żadnego świadczenia zwrotnego.
Regulacja crowdfundingu w prawie polskim i UE
W dniu 7 października 2020 r. uchwalone zostało rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1503 w sprawie europejskich dostawców usług finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych, czyli tzw. rozporządzenie ECPS. Rozporządzenie to obowiązuje od 10 listopada 2021 r. W polskim porządku prawnym uchwalono z kolei Ustawę o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom. Ustawa ta weszła w życie 29 lipca 2022 r. i reguluje wymogi prowadzenia działalności finansowania społecznościowego i tryb nadzoru nad tą działalnością.
Obydwie z powyższych regulacji stanowią novum w stosunku do poprzedniego uregulowania (lub braku takowego) finansowania społecznościowego. Ich szczegółowe omówienie zasługuje z pewnością na odrębny artykuł, który jednak wykracza poza ramy niniejszego opracowania. Istotne z punktu widzenia odpowiedzi na pytanie czy crowdfunding może być uznany za pożyczkę konsumencką jest to, że Rozporządzenie ma zastosowanie zarówno do crowdfundingu udziałowego, jak i pożyczkowego. Zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. a Rozporządzenia ECPS usługa finansowania społecznościowego to „kojarzenie inwestorów zainteresowanych finansowaniem przedsięwzięć gospodarczych z właścicielami projektów z wykorzystaniem platformy finansowania społecznościowego, obejmujące ułatwianie udzielania pożyczek oraz subemisję bez gwarancji przejęcia emisji”.
Rozporządzenie wyklucza jednak ze swojego zakresu usługi finansowania świadczone na rzecz konsumentów. Zgodnie z art. 1 ust. 2 lit. a Rozporządzenia ECPS, nie ma ono zastosowania do „usług finansowania społecznościowego świadczonych na rzecz właścicieli projektów, którzy są konsumentami zdefiniowanymi w art. 3 lit. a) dyrektywy 2008/48/WE”. Niewątpliwie w przypadku konsumentów przekazujących środki innym konsumentom w ramach crowdfundingu mamy do czynienia z luką regulacyjną. Taki rodzaj finansowania nie podlega ani regulacji Rozporządzenia ECPS, ani dyrektywy o kredycie konsumenckim. Zwrócił na to uwagę również ustawodawca unijny.
Projekt nowej dyrektywy o kredycie konsumenckim
W dniu 30 czerwca 2021 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt dyrektywy nowelizującej dotychczasową dyrektywę o kredycie konsumenckim. Obowiązująca obecnie dyrektywa to Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki. W uzasadnieniu projektu dyrektywy przeczytać można, że:
„Od przyjęcia dyrektywy w 2008 r. transformacja cyfrowa doprowadziła do znaczących zmian w procesie decyzyjnym i ogólnych nawykach konsumentów, którzy obecnie kładą większy nacisk na sprawniejszy i szybszy proces uzyskania kredytu i często przeprowadzają ten proces przez Internet. Ma to również wpływ na sektor kredytowy, w którym stopniowo zachodzi transformacja cyfrowa. (…)
niniejszy wniosek ma na celu unowocześnienie przepisów dotyczących
kredytów konsumenckich aby dostosować je do zmian spowodowanych transformacją cyfrową. Uzupełnia on również rozporządzenie (UE) 2020/1503 w sprawie europejskich dostawców usług finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych, ponieważ rozporządzenie to nie ma zastosowania do usług finansowania społecznościowego w odniesieniu do konsumentów”.
Podkreślenia wymaga, że projekt ten wciąż nie jest prawem obowiązującym, a jedynie propozycją. Już teraz można jednak uznać, że jego wprowadzenie w życie niosłoby daleko idące zmiany w regulacji crowdfundingu.
Skutki nowej Dyrektywy o kredycie konsumenckim
Nie jest oczywiście wykluczone, aby dostawca usług finansowania społecznościowego świadczył je na rzecz konsumentów. W takiej sytuacji konsument uzyskiwałby środki na wskazany przez siebie cel, zobowiązując się jednocześnie do zwrotu otrzymanej kwoty po określonym czasie. Taka regulacja obowiązków stron niewątpliwie zbliża finansowanie społecznościowe do pożyczki. Ustawodawca unijny w projekcie nowej dyrektywy o kredycie konsumenckim wprowadził więc obowiązki dla podmiotu udzielającego takiej pożyczki. W przypadku, gdy pożyczki takiej udziela dostawca usług finansowania społecznościowego, obowiązki te spoczywałyby na nim. Gdyby zaś pożyczki udzielał przedsiębiorca, wykorzystujący jedynie platformę do przedstawienia swojej oferty, obowiązki spoczywałyby na owym przedsiębiorcy.
Ewentualne wejście w życie dyrektywy oznaczałoby więc szereg nowych obowiązków dotyczących finansowania społecznościowego celów konsumenckich. Po pierwsze, umowy pożyczki musiałyby być zawierane w formie „papierowej lub na innym trwałym nośniku”. Po drugie, umowa kredytu musiałaby zawierać szereg elementów informacyjnych. Wśród nich wyróżnić można m.in.: okres obowiązywania, stopę oprocentowania, RRSO. Kolejno, konsument miałby również uprawnienie do odstąpienia od takiej umowy w terminie 14 dni od jej zawarcia. Konsument musiałby otrzymać również formularz informacyjny dotyczący umowy pożyczki. W zależności od osoby pożyczkodawcy, przekazać musiałby go albo przedsiębiorca finansujący pożyczkę, albo przedsiębiorca operujący platformą crowdfundingową.
Takie rozwiązanie z pewnością ograniczyłoby popularność tego rodzaju finansowania. Nałożenie na przedsiębiorcę świadczącego usługi finansowania społecznościowego obowiązków charakterystycznych dla banków i innych instytucji pożyczkowych z wysokim prawdopodobieństwem skutecznie odstraszy ich od oferowania finansowania konsumentom. Do podobnych wniosków doszła również, jak się wydaje, Rada Unii Europejskiej.[2]
Najnowsze stanowisko Rady Unii Europejskiej
9 czerwca 2022 r. Komisja Unii Europejskiej przedstawiła swoje uwagi dotyczące propozycji nowej dyrektywy o kredycie konsumenckim przedstawionej przez Komisję Europejską. W swoich uwagach, Komisja Unii Europejskiej wskazała, że dyrektywa dotycząca regulacji kredytu konsumenckiego nie jest właściwą formą regulacji finansowania społecznościowego. Zdaniem Komisji Unii Europejskiej dyrektywa ta dotyczyłaby jedynie wycinka regulacji crowdfundingu, czyli finansowania udzielonego przez przedsiębiorców na rzecz konsumentów.
Stanowisko to jest o tyle błędne, że Komisja Europejska już od momentu przedstawienia projektu dyrektywy, wskazywała że w zakresie crowdfundingu stanowi ona jedynie uzupełnienie Rozporządzenia ECPS. Już z samego założenia miała więc dotyczyć jedynie sytuacji finansowania przedsięwzięć konsumenckich przez przedsiębiorców. Pozostałe przypadki crowdfundingu są już bowiem regulowane przez Rozporządzenie ECPS. Samo wykluczenie z zakresu nowej dyrektywy o kredycie konsumenckim usług finansowania społecznościowego jest jednak zasadniczo warte uwagi i dyskusji.
Podsumowanie
Kwestia regulacji finansowania społecznościowego przedsięwzięć konsumenckich wciąż pozostaje otwarta. Na ten moment crowdfunding nie powinien być więc uznawany za udzielanie pożyczki konsumenckiej, pomimo zasadniczych podobieństw pomiędzy tymi sposobami finansowania. Obecnie kluczowe znaczenie dla pytania czy crowdfunding będzie mógł w ogóle być uznany za pożyczkę konsumencką ma dalszy los projektu dyrektywy w sprawie kredytów konsumenckich. Warto więc bacznie obserwować jej dalsze losy. To właśnie od nich zależą bowiem w dużej mierze losy samego crowdfundingu dotyczącego pozyskiwania finansowania przez konsumentów.
[1] A. Pękul-Czajkowska, Crowdfunding uregulowany w polskim prawie.
[2] https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/06/09/consumer-protection-council-adopts-its-position-on-new-rules-for-consumer-credits/.
